Tại Việt Nam, cây sầu riêng đã phát triển từ lâu, được quan tâm và đầu tư phát triển trong thời gian gần đây. Nếu được trồng và chú ý đầu tư thâm canh, chăm sóc đúng kỹ thuật, cây không bị suy kiệt làm ảnh hưởng đến các vụ tiếp theo thì cây sầu riêng sẽ mang lại hiệu quả kinh tế rất cao so với các loại cây trồng khác.
Hướng dẫn quy trình trồng và chăm sóc cây sầu riêng
1. Yêu cầu điều kiện ngoại cảnh
1.1. Đất trồng
– Loại đất: Sầu riêng thích hợp với đất có tầng canh tác dày, giàu chất hữu cơ, thoát nước tốt trong mùa mưa và có khả năng cung cấp nước trong mùa khô. Cây không phát triển ở các vùng đất nhiễm mặn, phèn, đất có tỷ lệ sét cao và độ phì nhiêu kém.
– Độ pH: đảm bảo độ pH nằm trong khoảng 5,5 – 6,5 để cây phát triển tốt nhất và đồng thời hạn chế sự phát triển của nấm Phytophthora palmivora gây hại. Để nâng pH đất hiệu quả: cần thực hiện bón vôi hằng năm.
1.2. Nước
– Cây có thể sinh trưởng, phát triển ở nơi có lượng mưa từ 1.600 – 3.000 mm/năm (tốt nhất là 2.000 mm/năm)
1.3. Ánh sáng
– Khi cây còn nhỏ: cây ưa bóng râm, nên muốn cây mọc tốt cần che nắng cho cây nhưng không nên che quá 30 – 40% ánh nắng mặt trời.
– Khi cây lớn: cần nhiều ánh sáng để quang hợp, hình thành hoa quả thuận lợi.
1.4. Nhiệt độ, ẩm độ không khí
Khoảng nhiệt độ thích hợp cho sầu riêng sinh trưởng là 24 – 300C và ẩm độ vào khoảng 75 – 80%. Riêng giai đoạn ra hoa, cây cần có nhiệt độ từ 20 – 220C, ẩm độ 50 – 60%.
1.5. Thời vụ
Thích hợp nhất khi mùa mưa đã bắt đầu (cuối tháng 6 – đầu tháng 7).
2. Lựa chọn kiểu trồng phù hợp
– Để trồng sầu riêng đạt hiệu quả, trước nhất nhà vườn phải chuẩn bị mô hay hố trồng, tùy vào điều kiện canh tác, thổ nhưỡng bà con có thể áp dụng kiểu trồng cho phù hợp.
– Kiểu trồng miền Tây là (đào mương, lên liếp), thường liếp đơn rộng 6-8m, mương rộng 1-2 m, sâu từ 1-1,2m. Còn liếp đôi rộng 10-12m, mương rộng 4-5m, sâu từ 1-1,2m. Kích thước mô cao 60-80cm, chân mô 2-3m, mặt mô 1-2m.
– Còn kiểu trồng ở vùng đất miền Đông – Tây Nguyên, kích thước hố (bồn), đất tốt là 60x60x60cm, đất xấu thì 70x70x70cm.
– Khoảng cách trồng, tốt nhất nên trồng thưa để vườn thông thoáng, cây khỏe mạnh, dễ chăm sóc và ít bị bệnh thối trái. Tùy theo thực tế mà có nhiều phương thức trồng như trồng thuần hay trồng xen. Nếu trồng thuần từ 150-200 cây/ha, trồng xen với các loại cây khác từ 70-100 cây/ha.
3. Cách trồng sầu riêng
– Trước khi xuống giống sầu riêng, cần xử lý hố hay mô trồng bằng vôi, giúp nâng pH và sát khuẩn trước khi trồng (pH đất phù hợp 5.5-6.5). Sau đó đảo trộn hỗn hợp đất và phân sau đó lấp mô, hố trước khi trồng 10-15 ngày.
– Với công thức phân cho 1 mô/hố như sau: 15-20 kg phân chuồng (hoặc 2-3 kg hữu cơ) + 0,5 kg super lân + 200 g NPK, thuốc để trừ mối, dế, kiến và sâu đất.
– Tiếp theo, moi đất giữa hố một lỗ vừa với bầu giống của cây con. Xé bỏ bầu sao cho không bị vỡ bầu. Đặt cây vào hố trồng, lấp đất ngang mặt bầu cây con và dậm chặt. Vun mu rùa xung quanh gốc cây chống đọng nước, những nơi đất cao, sườn dốc, nên trồng âm sâu hơn mặt đất.
– Cắm cọc và buộc giữ cây con khỏi đổ ngã và nhằm hạn chế cây bị lung lay, động rễ, sau đó phủ kín cỏ rác để giữ ẩm cho cây. Sau trồng cần che bóng cho cây con và không che quá 50% ánh sáng. Vì lá của cây Sầu riêng con mỏng và yếu.
– Vào những ngày trời nắng gắt cần che chắn bớt lượng ánh sáng mặt trời để giúp lá không bị cháy nắng. Đồng thời, bộ rễ của cây lúc này chưa thực sự phát triển, dễ bị gió lay làm cho bật gốc, gãy cành.
4. Tưới nước và bón phân cho cây sầu riêng
– Khi sầu riêng đã xuống giống trồng vào trong mô, cần tưới nước thường xuyên khi trời nắng hạn để giảm tỷ lệ cây chết, giúp cây khỏe mạnh, nhanh cho trái. Đặc biệt những tháng đầu tiên sau khi trồng nên tưới 1 lần/ngày., nhằm đảm bảo chu kỳ tưới 3 lần/tuần (lượng nước tưới 100-150 lít/cây/lần).
– Điểm yếu của sầu riêng không ưa nước đọng, do đó trong kỹ thuật chăm sóc cây con, bà con cần lưu ý tạo rãnh thoát nước vào mùa mưa. Điều này tránh gây thối rễ và tạo điều kiện cho nấm bệnh phát triển.
– Còn vào mùa khô, bà con cần lưu ý thực hiện tấp tủ quanh gốc, tưới nước đều đặn để giữ ẩm. Tuyệt đối tránh để cây bị úng ngập hoặc khô hạn quá mức vì có thể gây ảnh hưởng xấu đến sinh trưởng và phát triển của cây con.
– Sau khi trồng thấy cây ra tược non đầu tiên mới tiến hành bón phân. Lượng phân bón nên chia nhỏ làm nhiều lần bón, năm đầu tiên nên bón 6-9 lần/năm. Phân bón có thể pha vào nước để tưới gốc hoặc xới nhẹ xung quanh gốc để bón phân và tưới nước.
– Ngoài bón phân ra cần phun dinh dưỡng qua lá bổ sung, chất kích rễ, thuốc bảo vệ thực vật giúp cây sầu riêng phát triển nhanh, hạn chế sâu bệnh gây hại, đặc biệt giai đoạn ra đọt non. Đồng thời, giúp quản lý tốt bệnh thối rễ, bọ trĩ, rầy xanh, rệp sáp, thán thư giai đoạn cây kiến thiết.
5. Cắt tỉa cành, tạo dáng cho sầu riêng
Để cây sầu riêng có một bộ tán khỏe mạnh, vững chãi, cắt tỉa cành và tạo tán trong kỹ thuật chăm sóc cây con cũng rất quan trọng. Ngay từ năm thứ 2 trở đi, bà con phải thực hiện cắt tỉa cành, tạo khung tán cho cây.
Quy tắc cần đảm bảo là tạo cho cây bộ khung tán cân đối, tròn đều, dáng cây thông, nên cần tiến hành xoay cành, chằn cành theo hướng mong muốn. Thực hiện cắt bỏ các cành yếu, cành bị sâu bệnh, cành mọc sai hướng.
Giữ lại những cành khỏe mạnh, sinh trưởng tốt, có khả năng cho nhiều trái. Đặc biệt trong kỹ thuật tỉa cành làm sao cho khoảng cách giữa các cành được giữ lại phải đều nhau, ánh nắng vẫn có thể lọt xuống tận gốc. Cắt bỏ đọt nếu cây mọc vượt, giữ cho cây có độ cao khoảng 5-6 m để tiện cho việc thu hoạch trái về sau.
6. Tỉa hoa, trái sầu riêng
6.1. Tỉa hoa
Sầu riêng ra hoa 2 – 3 đợt trong năm, việc tỉa bỏ hay giữ lại đợt hoa nào tùy thuộc vào ý định của chủ vườn muốn có thu hoạch ở thời điểm nào để có hiệu quả kinh tế cao. Nếu có 03 đợt hoa chính, có 02 phương án:
– Phương án 1: Tỉa bớt hoa đợt 1 và đợt 3, để lại hoa đợt 2 cho chín tập trung.
– Phương án 2: Tỉa bớt hoa đợt 2, để lại hoa đợt 1 và đợt 3 để cho thu hoạch những quả chín sớm và chín muộn vào lúc thị trường khan hiếm.
6.2. Tỉa quả
Tỉa bỏ những quả nhỏ, quả méo mó, chỉ giữ lại những quả có hình dáng đẹp. Quả được mang trên cành to thì chất lượng cao hơn những quả trên cành nhỏ hoặc trên cành ít lá. Không để lại quá nhiều quả trên 01 cành, nhất là trên các cành nhỏ. Vì vậy, sau khi đậu quả, công việc tỉa quả được tiến hành như sau:
– Lần 1: Tỉa vào giai đoạn từ tuần thứ 3 – 4 sau khi hoa nở đến tuần thứ 5 sau khi hoa nở (≈ trước khi quả bước vào giai đoạn phát triển nhanh). Lúc này cần tỉa bỏ: các quả đậu dày đặc, quả nhỏ, dị hình, bị sâu bệnh và chỉ để lại 1 – 2 quả/chùm.
– Lần 2: Tỉa vào tuần thứ 8 sau khi hoa nở. Lúc này cần tỉa bỏ: các quả phát triển không bình thường: nhỏ, cân cân đối, méo mó… để điều chỉnh lại sự cân bằng về mặt dinh dưỡng giúp cho quá trình tạo cơm trái được thuận lợi.
– Lần 3: Tỉa vào tuần thứ 10 sau khi hoa nở. Lúc này cần tỉa bỏ: các quả có hình dạng không đặc trưng của giống, tạo thuận lợi cho sự phát triển cơm, kích thước và hình dạng quả.
7. Phòng trừ sâu bệnh hại sầu riêng
7.1. Các loại sâu gây hại chính trên cây sầu riêng
7.1.1. Rầy phấn (Allocaridara malayensis Crawford)
– Cách gây hại: Trưởng thành và ấu trùng thường sống ở mặt dưới lá và chích hút các lá non, lá bị hại thường có những chấm vàng, khi bị hại nặng lá thường khô, cong lại và rụng hàng loạt làm ảnh hưởng đến sự phát triển, ra hoa, đậu trái của cây. Ngoài ra, rầy còn tiết ra mật ngọt, tạo điều kiện để nấm bồ hóng phát triển. Rầy phát triển mạnh vào các tháng nắng.
– Biện pháp phòng trị: Khi lá non vừa ra thường xuyên phun nước để làm giảm mật số trưởng thành của ấu trùng, điều khiển cây ra đọt non đồng loạt để dễ trừ rầy. Khi mật độ rầy cao dùng các loại thuốc BVTV có hoạt chất như: Fenobucarb (Excel Basa 50EC), Dimethoate, Cypermethrin (Wamtox 100EC) để phun.
7.1.2. Rệp sáp (Planococcus sp.)
– Cách gây hại: Loài này gây hại khá phổ biến trên sầu riêng, chúng tấn công trên trái từ khi trái còn non, rệp sáp trong quá trình gây hại còn tiết ra mật đường tạo điều kiện thuận lợi cho nấm bồ hóng phát triển làm giảm giá trị thương phẩm của trái.
– Biện pháp phòng trị: Thường xuyên thăm vườn kiểm tra; phun nước vào trái có thể rửa trôi rệp sáp trên trái, tỉa bỏ những trái non bị nhiễm nặng, không nên trồng xen cây cà phê, mãng cầu trong vườn; mật độ gây hại cao dùng các loại thuốc có hoạt chất như: Spirotetramat (Armata 22.4SC), Profenofos (Pro Ggo 440EC) để phun.
7.1.3. Sâu đục trái (Conogethes Punctiferalis)
– Cách gây hại: Con cái trưởng thành đẻ trứng trên vỏ trái non, sâu non nở ra thường ăn ở phần vỏ sau đó đục vào trong trái. Sâu gây hại từ khi trái còn non đến trưởng thành, đặc biệt gây hại nặng trên các chùm trái hơn là các trái đơn độc, trái non bị hại sẽ biến dạng và rụng, trái lớn bị hại sẽ làm ảnh hưởng đến giá trị thương phẩm và còn tạo điều kiện cho các loại nấm bệnh tấn công theo vết đục làm thối trái.
– Biện pháp phòng trị: Thường xuyên kiểm tra để phát hiện quả bị sâu, đem tiêu hủy quả bị gây hại nặng và bị rụng, dùng túi chuyên dùng để bao trái, cắt tỉa trái sáu, trái phát triển kém, khi mật độ gây hại cao dùng các loại thuốc BVTV có hoạt chất như Nereistoxin (Vithadan 18SL)
7.1.4. Nhện đỏ (Eutetranychus sp.)
– Cách gây hại: Thành trùng có hình oval dẹp màu đỏ đến đỏ nâu, thành trùng sống 6-7 ngày, nhện đẻ từng trứng rải rác trên mặt lá, trứng nhện hình tròn màu đỏ. Nhện đỏ phát triển mạnh trong điều kiện nóng ẩm ở vùng nhiệt đới, khả năng sinh sản cao, vòng đời ngắn, gây hại bằng cách ăn biểu bì mặt lá tạo thành những chấm trắng li ti và tiết độc tố. Khi bị nhiễm nặng lá chuyển màu vàng và rụng ảnh hưởng đến khả năng ra hoa và đậu trái của cây.
– Biện pháp phòng trị: Phun nước lên lá tạo độ ẩm trong mùa nắng sẽ làm giảm mật độ nhện, đồng thời tạo điều kiện cho thiên địch có lợi phát triển. Khi mật độ cao dùng các loại thuốc BVTV có hoạt chất như: Spirotetramat (Armata 22.4SC), Propragite (Atamite 73EC), Etoxazole (Eto Ggo 20SC), Diafenthiuron (Pesieu 500SC, Dife Ggo 42SC) để phun.
7.2. Các bệnh gây hại chính
7.2.1. Bệnh thối gốc chảy nhựa (do nấm Phytophthora Palmivora):
– Triệu chứng: Đây là bệnh hại rất quan trọng trên sầu riêng. Tác nhân do nấm Phytophthora Palmivora gây hại, nấm lưu tồn chủ yếu trong đất, trong nước, trong các bộ phận bị bệnh của cây sầu riêng. Nấm tấn công phần rễ non gần mặt đất và lan dần đến phần vỏ của gốc sát mặt đất và di chuyển lên phần vỏ của thân cây làm vỏ cây biến thành màu nâu, sau đó vỏ cây bị thối và chảy nhựa ra, phần gỗ tại vết bệnh cũng hóa nâu. Đôi khi nấm còn tấn công các cành phía trên cao của cây sầu riêng.
Bệnh thường xảy ra trong mùa mưa và dễ dàng gây hại trong các vườn trồng dày có tán lá rậm rạp, chăm sóc kém. Nấm bệnh còn tấn công trên trái làm thối trái hàng loạt và trên lá sầu riêng nhất là trên các lá non ở các cành gần mặt đất. Trong mùa mưa nếu không kiểm soát và quản lý vườn cẩn thận thì nấm sẽ tấn công trên lá và trái, đây là nguồn lây lan rất quan trọng của bệnh tại vườn sầu riêng.
– Phòng bệnh:
Nên kết hợp nhiều biện pháp tổng hợp như:
+ Thường xuyên theo dõi để phát hiện sớm.
+ Không nên trồng quá dày và trồng xen với các loại cây cùng ký chủ của nấm.
+ Phải thay cây cũ triệt để và xử lý đất trước khi trồng mới.
+ Thu gom và tiêu huỷ những bộ phận của cây bị bệnh.
+ Luân canh đất trước đây đã trồng cây cùng ký chủ.
+ Tiêu huỷ sớm những cây già yếu, không hiệu quả.
+ Chú ý bón phân hữu cơ và NPK cân đối.
+ Đất phải thoát nước tốt, cách mực nước ngầm hơn 1m.
– Trị bệnh: Khi cây bị bệnh nên cạo sạch phần bệnh, sau đó bôi thuốc BVTV có hoạt chất như Metalaxyl + Mancozeb (Rorigold 720WP) kết hợp với phun xịt thuốc có chứa hoạt chất trên.
7.2.2. Bệnh thán thư (Do nấm Collectotrichum Zibethinum):
– Triệu chứng: bệnh này khá phổ biến trên cây sầu riêng, vết bệnh thường bắt đầu từ mép lá hay từ chóp lá lan dần vào trong phần phiến lá có màu nâu đậm. Vết bệnh điển hình là để lại các đường viền hình tròn có màu nâu đậm dọc hai gân chính. Thường bệnh xuất hiện trên cây kém phát triển, nhất là trong mùa nắng hay sau khi thu hoạch. Bệnh thán thư trên cây sầu riêng thường chỉ xuất hiện trên lá già.
– Biện pháp phòng trị:
+ Cắt bỏ đem tiêu hủy lá bệnh
+ Bón phân, tưới nước đầy đủ.
+ Sử dụng thuốc BVTV có hoạt chất: Metalaxyl + Mancozeb (Rorigold 720WP), Azoxystrobin + Dimethomorph (Avatop 60WG)
7.2.3. Bệnh đốm rong (do nấm cephaleuros virescens):
– Triệu chứng: Bệnh đốm rong rất phổ biến và tấn công trên nhiều loại cây ăn quả khác nhau, thường bệnh tấn công trên lá và các cành cây ở các vườn sầu riêng chăm sóc kém.
Vết bệnh có hình tròn màu gạch tôm đường kính từ 0,2-1cm và hơi nhô lên, nếu nhìn kỹ thấy nhiều sợi tơ trên vết bệnh thường xuất hiện ở mặt trên của lá, rong hút dinh dưỡng và làm lá kém phát triển, giảm quang hợp. Bệnh còn tấn công trên cành cây vết bệnh cũng tương tự như trên lá, làm cành non bị nứt ra, vị trí nứt này cũng dễ nhiễm các loại nấm khác, đặc biệt là nấm Phytophthora palmivora trong mùa mưa.
– Biện pháp phòng trị: Tạo vườn cây thông thoáng, phun các loại thuốc có chứa gốc đồng như: Copper oxychloride (Đồng Clorul – Oxi 30WP)
7.2.4. Bệnh cháy lá chết ngọn (do nấm Rhizoctonia sp):
– Triệu chứng: Đây là nấm gây bệnh khá quan trọng cho cây sầu riêng ở cả giai đoạn vườn ươm và cây trưởng thành. Vết bệnh xuất hiện ban đầu là những đốm màu nâu sũng nước, sau đó lan rộng dọc theo hai mép lá làm cho lá không phát triển được và co dúm lại cuối cùng lá khô và rụng, cành non cũng khô dần và chết cả cây. Trên cây trưởng thành bị nhiễm làm lá non bị khô và rụng; chết ngọn, cành và nhánh nhỏ, ảnh hưởng rất lớn tới năng suất. Thường bệnh xuất hiện và phát triển mạnh trong mùa mưa.
– Biện pháp phòng trị:
+ Thoát nước vườn ươm tốt, không quá rậm rạp.
+ Không đặt cây con dưới tán cây lớn.
+ Thu dọn, tiêu hủy (các phần cây bị bệnh, tránh lây lan).
+ Tỉa cành tạo tán thông thoáng.
+ Sử dụng thuốc BVTV có hoạt chất như: Hexaconazole (A-V-T Vil 5SC), Propiconazole + Difenconazole (Supertim 300EC)
7.2.5. Bệnh nấm hồng (do nấm corticium salmonicolor):
– Triệu chứng: Nấm bệnh thường tấn công trên các cành cây. Nấm thường tạo một lớp tơ, nấm lúc đầu có màu vàng trắng đục sau đó chuyển sang màu hồng nhạt phát triển xung quanh vỏ cành cây, nấm hút dinh dưỡng làm vỏ cành chỗ bị hại khô và rụng lá cả cành, cuối cùng làm cành chết khô.
– Biện pháp phòng trị: Tỉa cành thông thoáng, cắt bỏ tiêu hủy nhánh bị bệnh nặng, sử dụng thuốc BVTV đặc trị bệnh nấm hồng trên cây sầu riêng như: Copper oxychloride (Đồng Clorul – Oxi 30WP), Validamycin A (Valivithaco 3SL), Hexaconazole (A-V-T Vil 5SC).
7.2.6. Bệnh thối hoa (do nấm Fusarium sp):
– Triệu chứng: Hoa bị bệnh tấn công có màu nâu đen vết bệnh hơi lõm xuống. Nấm tấn công trên 2 mảnh vỏ bao quanh hoa sầu riêng, sau đó lan dần vào trong phần cánh hoa và làm hoa thối và rụng đi.
– Biện pháp phòng trị:
+ Tỉa cành, tạo tán cho cây và vườn cây thông thoáng, nên tỉa bớt và để các hoa trên cành thưa và rời nhau, làm vệ sinh và tiêu hủy các hoa nhiễm bệnh rơi rụng dưới tán cây.
+ Phun thuốc khi hoa chuẩn bị nở chứa hoạt chất Azoxystrobin + Dimethomorph (Avatop 60WG).
