Mặc dù mới xuất hiện tại các vùng trồng ngô của nước ta vào khoảng cuối tháng 4/2019, nhưng sâu keo mùa thu hại ngô đã trở thành đối tượng dịch hại nguy hiểm với khả năng tàn phá dữ dội. Bài viết sau đây, mời bà con cùng Việt Thắng Hà Nội tìm hiểu rõ hơn về đặc điểm gây hại cũng như các biện pháp quản lý sâu keo mùa thu để đảm bảo năng suất và chất lượng cho cây ngô.
Tìm hiểu về sâu keo mùa thu hại ngô
1. Sâu keo mùa thu hại ngô là gì?
Loài sâu keo mùa thu có tên tiếng Anh là Fall Armyworm (viết tắt là FAW), tên khoa học là Soodopfera ƒugiperda, thuộc Bộ cánh vảy (Lepidoptera), Họ ngài đêm (Noctuidea).
Ở châu Á, sâu keo mùa thu được phát hiện gây hại đầu tiên tại Ấn Độ và Yemen vào tháng 7 năm 2018. Đến đầu năm 2019, loài này đã xuất hiện tại 5 quốc gia khác là Bangladesh, Trung Quốc, Myanmar, Sri Lanka và Thái Lan (FAO, 2019).
Vào khoảng cuối tháng 4 năm 2019, dịch sâu keo mùa thu trên ngô bùng phát nhiều nơi ở nước ta, mức độ phá hại của loài sâu này rất dữ dội, nhiều ruộng bị sâu tấn công giai đoạn bắp dưới 30 ngày tuổi phải bỏ trồng lại vụ khác. Lúc cao điểm tháng 7/2019, diện tích cây bắp bị nhiễm sâu keo mùa thu trên cả nước lên đến hơn 16.000 ha (Cục BVTV-2019).
Hiện nay, ngoài cây ngô sâu keo mùa thu còn phá hại trên nhiều cây trồng khác như lúa, đậu xanh, đậu nành, đậu phộng, mía, cà chua, cà tím, ớt, chuối và ngay cả cỏ chăn nuôi…
2. Đặc điểm vòng đời, hình thái & sinh thái của sâu keo mùa thu hại ngô
2.1. Vòng đời của sâu keo mùa thu trên ngô
Vòng đời sâu keo mùa thu kéo dài trung bình 30 ngày vào mùa Hè, có thể kéo dài đến 60 ngày vào mùa Xuân hoặc mùa thu và từ 80 – 90 ngày vào mùa Đông (tùy điều kiện nhiệt độ) với 4 giai đoạn hình thái như sau:
– Giai đoạn trứng:
Trứng có hình cầu, đường kính 0,75 mm. Trứng mới đẻ có màu xanh, sau đó chuyển sang màu trắng sữa, trước khi nở chuyển sang màu nâu nhạt. Thời gian của giai đoạn trứng kéo dài từ 1 đến 2 ngày vào mùa hè.
– Giai đoạn sâu:
Sâu non có 6 tuổi, tuổi 1-2 cơ thể màu xanh nhạt – vàng nhạt là phổ biến. Khi sâu non phát triển tuổi 3-6 có màu nâu xám – nâu sẫm với các sọc dọc thân. Tùy theo môi trường thức ăn, sâu non có màu nâu nhạt – xanh đen. Kích thước sâu non tuổi 1 dài khoảng 0,5 mm, lên tuổi 3 sâu non dài 6-9 mm; tuổi 6 đẫy sức sâu non dài 30-40 mm.
Trên trán sâu non tuổi lớn nhìn rõ hình chữ Y ngược màu vàng, mặt lưng màu đen với lông cứng dài. Trên mặt lưng đốt bụng cuối có bốn đốm đen được sắp xếp thành hình vuông (trong khi các đốt khác có 4 đốm đen xếp thành hình thang).
Giai đoạn ấu trùng thường kéo dài khoảng 14 ngày vào mùa hè và dài đến 30 ngày khi thời tiết mát mẻ
– Giai đoạn nhộng:
Nhộng sâu keo mùa thu dạng nhộng bọc, màu nâu cánh dán sáng bóng. Nhộng đực dài 13-15 mm, còn nhộng cái dài 16-17 mm. Đốt bụng cuối cùng có 2 gai. Thời gian của giai đoạn nhộng có thể kéo dài từ 8 đên 9 ngày trong mùa Hè
– Khi trưởng thành:
Trưởng thành đực có chiều dài trung bình 16 mm, sải cánh trung bình 37 mm. Phần cánh trước lốm đốm nâu nhạt, xám với một đốm hình bầu dục màu xám trắng – vàng rơm. Cánh trước của trưởng thành cái không có hoa văn rõ ràng. Thời gian sống của thành trùng có thể kéo dài từ 7 đến 21 ngày.
2.2. Đặc điểm sinh thái của sâu keo mùa thu hại ngô
– Trưởng thành hoạt động về ban đêm, từ khi vũ hóa đến đẻ trứng có thể bay nhiều km để tìm nơi đẻ trứng, chúng có thể di chuyển xa hàng trăm km nhờ gió. Trưởng thành sống trung bình 12-14 ngày.
– Trưởng thành đẻ trứng vào ban đêm, đẻ thành ô xếp thành hai lớp trứng là chủ yếu. Vị trí ổ trứng thường ở mặt trên của phiến lá hoặc cạnh cuống lá. Mỗi ổ trứng khoảng 50 – 200 quả/ổ, xếp thành 2-3 lớp và được bao phủ bởi một lớp lông màu hồng – xám. Một trưởng thành cái có sức đẻ từ 6-10 ổ trứng tương đương 1.000 – 2.000 trứng. Thời gian trứng nở sau 2-10 ngày, trung bình 2-4 ngày ở nhiệt độ 20-30°C. Sâu non là giai đoạn gây hại của sâu keo mùa thu. Sâu non có 6 tuổi, thời gian pha sâu non kéo dài 14 – 21 ngày, nếu độ ẩm cao, nhiệt độ thấp thì thời gian pha sâu non kéo dài khoảng 30 ngày.
– Sâu non mới nở nhanh chóng di chuyển đến những vị trí có lá non. Sâu non mới nở có thể nhả tơ để nhờ gió phát tán đến các cây khác gần đó để gây hại. Sâu non tuổi lớn có tập tính cắn chết sâu non tuổi nhỏ.
– Nhộng vũ hóa phần lớn trong đất ở độ sâu 2-8 cm, một số ít trường hợp bắt gặp hóa nhộng giữa các lá, nách bẹ lá của cây ký chủ hoặc trong bắp ngô. Thời gian pha nhộng 7-13 ngày.
3. Đặc điểm gây hại của sâu keo mùa thu trên cây ngô
– Sâu keo mùa thu có thể xâm nhập qua các con đường chính gồm: Sâu non di chuyển ở khoảng cách gần (cây này sang cây khác; ruộng này sang ruộng khác). Sâu non, nhộng, trứng thậm chí là trưởng thành di chuyền theo sản phẩm, phế phụ phẩm của cây ký chủ (ngô, cỏ thức ăn chăn nuôi, cỏ sân golf…) trong quá trình vận chuyển cây ký chủ qua biên giới hoặc theo hàng hóa thương mại từ nước ngoài vào Việt Nam hoặc giữa các địa phương trong nước. Trưởng thành tự bay tìm nơi đẻ trứng ở khoảng cách vài trăm mét đến hàng chục km. Trưởng thành di trú có thể bay theo gió xa hàng trăm km.
– Chỉ pha sâu non gây hại trên cây trồng, sâu non tuổi 1, đầu tuổi 2 ăn biểu bì của lá non – lá bánh tẻ tạo thành các vết trắng nhỏ li ti, khi sâu lớn dần tạo ra vết hại cũng lớn hơn hoặc liên kết tạo thành hình chữ nhật màu trắng đặc trưng. Từ tuổi 3 sâu non ăn khuyết lá, bẹ lá tạo thành các lỗ lớn như “cửa sổ”; từ giai đoạn trỗ cờ, phun râu, sâu non ăn râu, cờ ngô và chui vào bắp gây hại.
– Về cây ký chủ, sâu keo mùa thu có thể ăn hơn 300 loài thực vật, bao gồm cả ngô, bông, đậu tương, lúa, mía, cây rau, cà, … Tuy nhiên, sâu ưa thích nhất cây ngô, nhất là ngô ngọt, ngô nếp và ngô rau.
Biện pháp phòng trừ sâu keo mùa thu hại ngô
1. Biện pháp canh tác
– Sử dụng giống kháng, chống chịu để gieo trồng nhằm giảm mức độ thiệt hại, giảm chi phí sản xuất do phải áp dụng các biện pháp khác phòng chống sâu keo mùa thu ở ngô, đặc biệt với khu vực miền núi có địa hình khó khăn, nơi khan hiếm nước để phun thuốc bảo vệ thực vật.
– Xử lý hạt giống bằng thuốc bảo vệ thực vật là biện pháp có hiệu quả cao trong phòng chống sâu keo ở giai đoạn đầu vụ, từ khi cây ngô nảy mầm đến giai đoạn cây ngô 5-6 lá. Chỉ xử lý hạt giống đối với các giống ngô không có khả năng kháng, chống chịu sâu keo mùa thu bằng các thuốc xử lý hạt giống trong danh mục thuốc BVTV được phép sử dụng, liều lượng sử dụng và phương pháp xử lý hạt giống theo hướng dẫn của nhà sản xuất.
* Lưu ý: Khi gieo hạt giống ngô đã được xử lý thuốc BVTV phải sử dụng găng tay chống thấm (cao su, nilon) hoặc tra hạt bằng máy để tránh tiếp xúc với thuốc gây ngộ độc.
2. Biện pháp sinh học
– Chuẩn bị làm bả chua ngọt để diệt trừ trưởng thành sâu keo mùa thu ở tất cả các vùng trồng ngô.
+ Đặt bẫy bả chua ngọt 50-100 bẫy/ha hoặc bẫy pheromone 10-20 bẫy/ha trên ruộng để diệt trừ trưởng thành sâu keo mùa thu ở tất cả các vùng trồng ngô.
+ Thời điểm đặt bẫy: Nên đặt bẫy suốt vụ ngô nhưng quan trọng nhất là khi ngô vừa mới gieo đến khi trỗ cờ, phun râu.
– Thả các loài thiên địch như các loài ong ký sinh trứng, ký sinh sâu non; loài côn trùng ăn thịt sâu non sâu keo mùa thu như bọ rùa, bọ xít ăn thịt, bọ đuôi kìm,… ra đồng ruộng để kiểm phòng chống sâu keo mùa thu và một số sâu hại khác.
3. Sử dụng thuốc đặc trị sâu keo mùa thu hại ngô
– Những ruộng trồng giống ngô kháng, chống chịu sâu keo mùa thu không phải phun thuốc bảo vệ thực vật (BVTV).
– Những vùng, ruộng ngô giống đã được xử lý hạt giống đúng hướng dẫn không phải phun thuốc BVTV khi sâu non mới nở (sâu thường chết ngay ở tuổi 1-2). Tuy nhiên, khi điều tra mật độ sâu non tuổi 1-2 còn cao (mật độ sâu non trên 2con/m2 hoặc tỷ lệ hại > 10% số cây, triệu trứng hại là các vết nhỏ li ti màu trắng trên lá), thì cần sử dụng ngay thuốc BVTV để phun trừ.
– Những vùng, ruộng ngô không được xử lý hạt giống bằng thuốc bảo vệ thực vật cần áp dụng bẫy bả chua ngọt hoặc bẫy pheromone để diệt trưởng thành, ngắt ổ trứng sâu keo mùa thu nhằm làm giảm mật độ sâu non trên đồng ruộng. Trong giai đoạn này cần điều tra mật độ sâu để phun trừ khi sâu non tuổi 1-2 có mật độ cao.
– Sử dụng thuốc trừ sâu keo mùa thu hại ngô trong Danh mục thuốc BVTV được phép sử dụng ở Việt Nam hoặc các hoạt chất thuốc được Cục Bảo vệ thực vật hướng dẫn sử dụng như: Dife ggo 42SC, Delfin WG, Tasieu 1.9EC. Phun 2 lần, cách nhau 7 ngày. Phun thuốc khi sâu mới xuất hiện tuổi 1,2. Phun theo hàng ướt đều 2 mặt lá và nách lá, phun trực tiếp vào nõn. Áp dụng theo nguyên tắc “4 đúng” và luân phiên sử dụng các hoạt chất khác nhau để tránh sâu kháng thuốc. Không phun thuốc BVTV ở những vùng thả ong ký sinh, thiên địch.
